Kioa e dua na yanuyanu ena Viti, na outlier me Vanua Levu, e dua vei ira na yanuyanu e rua nei Viti. Ka toka veibasai Buca Taba, Kioa a voli ena dewavanua mai na Vaitupu kwajalein ena Tuvalu,o ira era lako mai na 1947 kei na 1983.[1]

Kioa
Yanuyanu
Kioa is located in Fiji
Kioa
Kioa
Vanua ni Viti
Coordinates: 16°39′S 179°55′E / 16.650°S 179.917°E / -16.650; 179.917Coordinates: 16°39′S 179°55′E / 16.650°S 179.917°E / -16.650; 179.917
MatanituViti
Yanuyanu IlawalawaVanua Levu Ilawalawa

E dina ga ni levu na kena levu, Vaitupua yaco me vutucoqa ena 1940 vakacaca ni ra sa biuvanua tiko e dua na iwiliwili ni matavuvale me ra vakaitikotiko e Kioa yanuyanu. [1] Ena mua ni Ivalu levu II,[2] Neli Lifuka curu ki na iyaya ena kena kumuni na ilavo me voli Kioa.[3][4][5] Taumada e 37 na tamata era biuvanua mai Vaitupu me ra vakaitikotiko e yanuyanu o Kioa; ena loma ni tini na yabaki, era a muria e sivia ni 235 na tamata. [1] Ena 1956, a lewena na itikotiko raraba ni Kioa o Neli Lifuka ka yaco me jemeni ni kena matabose.[3]

Na Kioa e dua vei ira na rua na yanuyanu e Viti lewena ena veitikotiko migrant mai na Yatu Pasivika, na kena ikarua Rabi, talega ena Vanua Levu Ilawalawa kei na itikotiko ki na dua na noda Banaban itikotiko. Ena itekivu ni 2005, a nanuma na matanitu Viti me rau sa laki bula taucoko kina na Kioa kei Rabi dauyanuyanu. Me vaka ni ituvuka e dua na sasaga balavu ni naturalization, a vakayacori e dua na soqo ni soqoni ena 15 Tiseba 2005 Tiseba me ra solia kina e 566 sitivikiti ni kena lewenivanua na yanuyanu kei ira na nodra kawa (eso vei ira ena gauna oqo mai Viti), ka meda ira ki na rawarawa kei na veivuke raraba ni vakakoro veivakatorocaketaki. A liutaki na soqo oqo mai vei Kebineti Italatala Josefa Vosanibola kei Ratu Naiqama Lalabalavu, ko koya talega na Tui Cakau, se dua na cecere turaga niCakaudrove, ka okati kina na yanuyanu o Kioa.

Lalabalavu kacivi ena Kioa dauyanuyanu me ra doka na nodra ivakatakilakila ka susuga cake ka taqomaka na nodra ivakarau ni bula.

E dina ni tiki ni Cakaudrove Yasana, na yanuyanu e tiko kina na ivakatagedegede ni vakayadua kei yagona sa veiqaravi tiko, na Kioa Yanuyanu Matabose, e dina ni Viti Kebineti sa lewa ena ika 15 Janueri 2006 me semati vata kei na Rabi Yanuyanu Matabose.

Na ituvaki ni yanuyanu e yaga ki na kena bibi raraba me vaka e dusimaki tu ena Viti Biodiversity Iwalewale kei Ituvatuva Cakacaka.[6]

Veitikina veisau

  1. 1.0 1.1 1.2 G. M. White (1965). Kioa: an Ellice community in Fiji. Project for the Comparative Study of Cultural Change and Stability in Displaced Communities in the Pacific, 1962-63: Oregon University, Department of Anthropology.
  2. Lifuka, Neli; edited; introduced by Klaus-Friedrich Koch (1978). "War Years In Funafuti" (PDF). Logs in the current of the sea : Neli Lifuka's story of Kioa and the Vaitupu colonists (PDF). Australian National University Press/Press of the Langdon Associates. ISBN 0708103626. Archived from the original (PDF) on 2020-08-07.
  3. 3.0 3.1 Lifuka, Neli; edited; introduced by Klaus-Friedrich Koch (1978). Logs in the current of the sea : Neli Lifuka's story of Kioa and the Vaitupu colonists. Australian National University Press/Press of the Langdon Associates. ISBN 0708103626.
  4. Michael Goldsmith, Review of Klaus-Friedrich Koch, Logs in the Current of the Sea, Journal of the Polynesian Society, 87:4 (1978), 361-62
  5. Goldsmith, Michael (2008). "Chapter 8, Telling Lives in Tuvalu". Telling Pacific Lives: Prisms of Process. London: ANU E Press.
  6. Ganilau, Bernadette Rounds (2007). Fiji Biodiversity Strategy and Action Plan (PDF). Convention on Biological Diversity. pp. 107–112. Retrieved 28 May 2017.